સમલૈંગિક લગ્ન પર સુપ્રીમ કોર્ટનો મોટો નિર્ણય
સમલૈંગિક લગ્ન પર સુપ્રીમ કોર્ટે મોટો નિર્ણય સંભળાવ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચે સમલૈંગિક લગ્નને કાનૂની માન્યતા આપવાનો ઈન્કાર કરી દીધો છે. બંધારણીય બેન્ચે 3-2ની બહુમતીથી પોતાનો નિર્ણય સંભળાવ્યો. જોકે, CJI DY ચંદ્રચુડ અને જસ્ટિસ કૌલે તેની તરફેણમાં અભિપ્રાય આપ્યો હતો. SCની બંધારણીય બેન્ચે બહુમતી નિર્ણયમાં, ગે લગ્નોને કાનૂની માન્યતા આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. કોર્ટે કહ્યું કે, આ મામલો વિધાનસભાના દાયરામાં આવે છે. સરકારી સમિતિએ વિચારવું જોઈએ કે LGBTQ સમુદાયને કયા અધિકારો આપી શકાય.
જસ્ટિસ હિમા કોહલી, જસ્ટિસ રવિન્દ્ર ભટ્ટ અને જસ્ટિસ પીએસ નરસિમ્હાએ ગે લગ્નને કાનૂની માન્યતા આપવાનો વિરોધ કર્યો હતો. જ્યારે મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડ અને ન્યાયમૂર્તિ કૌલે તેના પક્ષમાં પોતાનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો હતો.
મુખ્ય ન્યાયાધીશે કહ્યું, સમલૈંગિકો દેશના ગામડાઓમાં પણ રહે છે. સરકારે કહ્યું કે, સમલૈંગિકતા શહેરી ચુનંદા વર્ગ સુધી મર્યાદિત છે. સમલૈંગિકતા માત્ર શહેરી વર્ગ પુરતી મર્યાદિત નથી. બંધારણ એવી અપેક્ષા રાખે છે કે અદાલતો દેશના નાગરિકોના મૂળભૂત અધિકારોનું રક્ષણ કરે. ન્યાયતંત્ર અને ધારાસભા વચ્ચે સત્તાનું વિભાજન આમાં કોઈ અવરોધ ઊભો કરતું નથી. જ્યારે સરકારનું કહેવું છે કે કોર્ટે આમાં દખલ ન કરવી જોઈએ. આવા કપલ્સ માટે સેફ હાઉસ અને હોટ લાઈન્સ બનાવવી જોઈએ.
CJIએ સરકારના નિવેદનને રેકોર્ડ પર લીધું હતું કે સમલૈંગિકોને અધિકાર આપવા માટે એક સમિતિની રચના કરવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું કે, સમલૈંગિક યુગલો પણ બાળકોને દત્તક લઈ શકે છે. કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોએ તેમની સાથે કોઈપણ રીતે ભેદભાવ ન કરવો જોઈએ. તેમને સમાન અધિકાર મળવો જોઈએ. CJIએ કહ્યું, અધિકારોને લઈને ગે યુગલો સાથે કોઈ ભેદભાવ ન થવો જોઈએ. જોકે CJIએ સ્વીકાર્યું કે કોર્ટ સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટમાં ફેરફાર કરી શકે નહીં, પરંતુ કોર્ટ આ કેસની સુનાવણી કરી શકે છે.
CJI સમલૈંગિકતાને શહેરો સાથે જોડવાની સરકારની દલીલ સાથે અસંમત હતા. ચીફ જસ્ટિસે કહ્યું, સમલૈંગિકતા એ માત્ર શહેરી ભદ્ર વર્ગનો વિચાર નથી. સમલૈંગિક યુગલોને તેમની સંમતિ વિના તેમના પરિવાર સાથે રહેવા દબાણ ન કરવું જોઈએ. પોલીસ દ્વારા સમલૈંગિક યુગલો પર કોઈ અત્યાચાર ન થવો જોઈએ. એ કહેવું ખોટું હશે કે ગે કપલ્સ સારા પેરેન્ટ્સ બની શકતા નથી.
CJIએ કહ્યું, જો કોઈ ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિ વિજાતીય વ્યક્તિ સાથે લગ્ન કરવા માંગે છે તો આવા લગ્નને માન્યતા આપવામાં આવશે, કારણ કે એક પુરુષ હશે અને બીજો સ્ત્રી હશે, ટ્રાન્સજેન્ડર પુરુષને સ્ત્રી સાથે લગ્ન કરવાનો અધિકાર છે. ટ્રાન્સજેન્ડર મહિલાને પુરૂષ સાથે લગ્ન કરવાનો અધિકાર છે અને ટ્રાન્સજેન્ડર મહિલાઓ અને ટ્રાન્સજેન્ડર પુરૂષો પણ લગ્ન કરી શકે છે અને જો પરવાનગી આપવામાં નહીં આવે તો તે ટ્રાન્સજેન્ડર એક્ટનું ઉલ્લંઘન ગણાશે.
CJIએ કહ્યું કે, સમલૈંગિક લગ્નોને કાનૂની માન્યતા આપ્યા વિના સરકારે તેમની સામાજિક અને આર્થિક સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે પગલાં લેવાની વાત કરી છે. કેબિનેટ સચિવની અધ્યક્ષતામાં એક કમિટી બનાવવાની પણ વાત થઈ છે. પરંતુ જીવનસાથીની પસંદગી કલમ 21 હેઠળ જીવનના અધિકારનો એક ભાગ છે. દરેક વ્યક્તિને પોતાનો જીવનસાથી પસંદ કરવાનો અધિકાર છે. જાતિ અને જાતિયતા સમાન નથી. જાતીય અભિગમ ફક્ત શારીરિક બંધારણ અથવા જૈવિક રીતે મેળવેલા શરીર દ્વારા નક્કી થતો નથી, વ્યક્તિની માનસિક સ્થિતિ પણ મહત્વપૂર્ણ છે.
CJIએ કહ્યું કે, અરજદારો ઈચ્છે છે કે કોર્ટ તેમની માંગ પ્રમાણે સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટની સાથે પર્સનલ લોમાં પણ સુધારા કરે. લગ્ન એ સમય સાથે સ્થિર અને બદલાતી સંસ્થા નથી. સમયની સાથે લગ્નની પરંપરાઓમાં મોટા ફેરફારો થયા છે. સતી પ્રથાને સમાપ્ત કરવા અને વિધવા પુનઃલગ્નને મંજૂરી આપવા જેવા ફેરફારો આનો એક ભાગ છે. જો કે, તેમણે સ્પષ્ટતા કરી કે સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટમાં ફેરફારો કરવા જોઈએ કે નહીં તે અંગે વિચારવાનું સંસદનું કામ છે. અદાલતે વિધાનસભાના કામમાં દખલ ન કરવી જોઈએ. કોર્ટનો કાર્યક્ષેત્ર સીમિત છે.
CJI બાદ જસ્ટિસ કૌલે ચુકાદો વાંચ્યો. જસ્ટિસ કૌલે કહ્યું, સમલૈંગિક સંબંધો માત્ર શારીરિક પૂરતા મર્યાદિત નથી, તેમની વચ્ચે ભાવનાત્મક સંબંધ પણ છે. જસ્ટિસ કૌલે કહ્યું, હું સંમત છું કે સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટમાં ફેરફારની મોટી અસર પડશે. જસ્ટિસ કૌલે નિર્ણયમાં સૂફી પરંપરાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો. હું એ દલીલ સાથે સહમત નથી કે સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટની જોગવાઈઓ માત્ર વિજાતીય યુગલો માટે જ છે. હું આ બાબતે જસ્ટિસ ભટ્ટના અભિપ્રાય સાથે સહમત નથી.
ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની 5 જજોની બંધારણીય બેંચે 10 દિવસની સુનાવણી બાદ 11 મેના રોજ પોતાનો નિર્ણય સુરક્ષિત રાખ્યો હતો. બેન્ચના અન્ય સભ્યોમાં જસ્ટિસ સંજય કિશન કૌલ, જસ્ટિસ એસ રવિન્દ્ર ભટ, જસ્ટિસ હિમા કોહલી અને જસ્ટિસ પીએસ નરસિમ્હાનો સમાવેશ થાય છે. ચુકાદાની નકલ સુપ્રીમ કોર્ટની વેબસાઇટ પર અપડેટ કરવામાં આવી હતી.